Većina stečaka je nastala na teritoriji nekadašnje samostalne Bosanske države i na taj način su ostavili veliki trag u duhovnoj kulturi Evrope iz tog perioda. Najčešći narodni naziv za stećak je mramorje, grčko, kaursko, svatovsko groblje i slično, dok se u novije vrijeme ustalio naziv stećak.

Postoji više teorija o tome ko je i zašto podizao stećke. Najzastupljanija je ta da se stećci pripisuju bogumilima bosanskohercegovačkim srednjovjekovnim jereticima. Ova teorija se oslanja na stvarno postojanje posebne crkve u Bosni, čije učenje hrišćanstvo Zapada i istoka smatra jeresom. Ova crkva je sama sebe nazivala Bosanskom. Njeno jezgro je stvoreno krajem XII-og vijeka u postojećoj katoličkoj biskupiji, koje se od te crkve odvojilo u XIII-om vijeku i organizovalo kao samostalna Crkva bosanska. Uticaj ove crkve trajao je puna 3 vijeka da bi se sasvim ugasio nestankom te crkve i propašću Bosanske države u XV-om vijeku.

Za izradu stećaka uglavnom je korišten kamen, a postavljani su na uzvišenjima, u blizini naselja, rijeka i puteva.

Što se tiče oblika stećaka u Kladnju, mahom su to sljemenjaci i sanduci, a postoji određeni broj usađenika koji vjerovatno predstavljaju muslimanske nadgrobne spomenike - nišane iz XV-og vijeka. Pojava muslimanskih nišana u našim krajevima veže se za XV-i vijek i dolazak Turaka na ove prostore. Nišani su najrasprostranjeniji u istočnoj Bosni, gdje su Turci najprije stigli i ustalili se.

Od ukupnog broja stećaka u Kladnju su ukrašena 52 primjerka. Prava rijetkost su tri stećka sa natpisom pisanim čirilicom, tačnije "bosančicom". Na stećcima u Kladnju postoje prikazani motivi križa, mača, sjekire, ruke, spirale, polumjeseca, motiv kruga, itd. Umjetnost stećaka ima svoje duboke korijene zbog čega se tradicija te umjetnosti odrazila i na klesanje muslimanskih nišana.

Činjenica da stećci na ovim prostorima postoje preko 800 godina sama po sebi govori da je njihov značaj ogroman i neprocjenjim. Specifičnost i originalnost nekih motiva, stećci sa natpisom, dvojni sljemenjaci i drugo, čine da se Kladnju s pravom daje veliki značaj. Na osnovu toga 2005. godine, Odlukom Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, područje nekropole sa stećcima u Olovcima proglašeno je nacionalnim spomenikom.

Istraživanja su utvrdila da je ukupan broj stećaka na prostoru BiH i susjednih država oko 66.000. Koliki se značaj pripisuje stećcima kao blagu i velikoj kulturno-historijskoj vrijednosti potvrđuje podatak da Ministarstvo civilnih poslova BiH i Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH vode aktivnosti za nominiranje na Listu UNESCO-a 22 nekropole stećaka iz BiH, dok će Hrvatska nominovati dvije, a Srbija i Crna Gora po tri.

Korišteni podaci iz Elaborata kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđe Opštine Kladanj, koji je izradio Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Tuzla, januara 1990. godine.

Autor: Amir Avdibegović